بانوی آب

نگاه علامه ره و شهید مطهری ره در مباحث زنان با هم در خانواده و اجتماع متفاوت است کدامیک دید کامل تری دارند؟

محمدرضا زیبایی‌نژاد

شهید مطهری در مورد مناسبات خانوادگی می‌گوید اسلام حقوق مشابهی را برای زن و مرد تعیین نکرده، اما حقوق این دو سرجمع با یکدیگر برابر است. درصورتی‌که علامه طباطبایی در تفسیر آیه ۲۲۸ سوره بقره به‌گونه‌ای آیه را تفسیر می‌کنند که بحث از برابری ارزشی آن‌گونه که شهید مطهری بیان می‌کنند، مطرح نشود، بلکه هرچه هست تعادل و تناسب است.
شبکه اجتهاد: زنان و جایگاه خانوادگی و اجتماعی آن‌ها همیشه به عنوان چالشی جدی شناخته شده و می‌شود. مبانی دینی و روایی این مناسبات، به درک بهتر آن کمک خواهد کرد. ازاین‌رو مهرخانه گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد، رییس مرکز تحقیقات زن و خانواده، در زمینه تفاوت دیدگاه‌های علامه طباطبایی و شهید مطهری در موضوع زنان و حقوق فردی و اجتماعی و جایگاه آن‌ها در خانه و اجتماع ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانید.

حجاب و عفاف ایا رابطه مستقیم دارند؟ کدام بیشتر مهم است ؟ حجاب یا عفاف ؟

حجاب و پوشش

قرآن کریم می فرماید: یا أَیهَا النَّبِی قُلْ لِأَزْواجِک وَ بَناتِک وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذلِک أَدْنی أَنْ یعْرَفْنَ فَلا یؤْذَینَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً.[1] ای پیامبر! به همسران و دخترانت و همسران اهل ایمان بگو تا جلباب خود را پیش بکشند، این کار برای آن که شناخته نشوند و آزار نبینند، بهتر است. خداوند بخشنده و مهربان است.

یکی از موضوع های مرتبط با عفاف، حجاب است. حجاب، به معنای عفّت و پاکدامنی در امور جنسی و شهوانی شمرده نمی شود اما بی گمان پایبندی به آن، عفّت فرد و جامعه را به ارمغان می آورد و ت- أثیر چشمگیری در از بین بردن زمینه روابط نامشروع و بی عفتی جنسی دارد. ارتباط محکم حجاب با عفاف موجب شده است تا قرآن کریم پیامبر (ص) را در باره همسران و دخترانش به طور خاص و زنان مؤمن را به طور عام، خطاب قرار دهد و آنان را به استفاده از پوشش هنگام حضور در ملأ عام فرا بخواند. در این آیه کلمه «جلابیب» (جمع جلباب) به کار رفته است. برای جلباب دو معنا ذکر شده است. برخی آن را جامه ای سرتاسری معنا کرده اند که تمامی بدن را می پوشاند، و بعضی آن را روسری مخصوصی دانسته اند که تمام صورت و سر را پوشش می دهد. علامه طباطبایی در این باره می نویسد: «منظور از جمله" پیش بکشند مقداری از جلباب خود را[2] این است که با بخشی از روسری یا چادر خود صورتشان را طوری بپوشانند که زیر گلو و سینه هایشان پیدا نباشد».[3]

این دستور پوشش، بر اساس آنچه در ادامه آیه آمده است، برای زنانی است که می خواهند با حجابشان، خود را به دیگران زنی عفیف و پاکدامن بشناسانند تا اهل گناه از اذیت آنها اجتناب کنند و متعرض آنان نشوند.[4]

پاسداری و تقویت پاکدامنی فرد و به دنبال آن عفّت اجتماعی، راهکارهای دیگری نیز دارد که در متون روایی آمده است[5] و در جای خود بسیار مهم و قابل توجه است اما هدف از این نوشتار، عفاف از منظر قرآن کریم است و ازاین رو به عوامل عفّت و پاکدامنی از نگاه قرآن کریم اشاره شد.

معنی جلباب چادر است یا مقنعه بلند و یا چیز دیگری است؟ ایا با توجه به ایات و روایات درفقه به مدل خاصی ازحجاب رسیدیم یاخیر؟

از نظر قرآن شکل خاصی از حجاب و پوشش که تأمین کننده حجاب حداکثری است «جلباب» نام دارد که در آیه زیر بیان شده است:

«یا أیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لاَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیِبِهنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کَانَ اللّه ُ غَفُورا رَحیما؛

ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب های خود را بر خویش فرو افکنند. این کار برای اینکه شناخته نشوند و مورد آزار و اذیت قرار نگیرند بهتر است (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است.»

🔹تحجر اگر حکمران جامعه ای شود چیزی از جنس طالبان می شود. کتاب نظام امارت اسلامی نوشته قاضی القضات طالبان با مقدمه هبه الله آخندزاده رهبر طالبان، مانیفست حکمرانی این گروهِ به حکومت رسیده است.

🔹آنچه این روزها درباره منع زنان از کار و تحصیل در افغانستان می گذرد هم عمل به این کتاب است!

🔹در جای جای کتاب زن، ضعیف و جای او در خانه معرفی شده است(ص۸۰و۸۱). نظام ربّانی درباره زن، بودن در خانه و تولد فرزند و سرپرستی اطفال است(ص۱۵۱و۱۵۲). تعلیم زنان باید در خانه و توسط محارم باشد. اگر ناگزیر به خروج از خانه شد، معلم، زن باشد. اگر این هم میسر نشد، بایستی میان دانشجویان زن و معلم پرده ای باشد(ص۲۵۴و ص۲۶۲) نویسنده برای فتوای به حرمت اختلاط به این شعر فارسی هم تمسک می کند: "زبیگانگان چشم زن کور باد/ چو بیرون شد از خانه درگور باد"!

🔹نزدیک به این فتاوا در کنج حجره های ما هم پیدا میشود؛ لکن اسلامِ خمینی و متفکران انقلاب درباره زن نظرشان چیز دیگری بود. آن نظر، غیرِ شرعیت از اجتهاد روشمند، مقبولیت با رأی مردم را هم از آن خود کرد.

🔹تحجری که امام(ره) تا روزهای آخر از آن نالید و در منشور حوزیان هم از آن حذر داد، بعیداست مشکلش، بودنِ خمینی بوده باشد و بعد از او به اصالت و زمانه شناسی برگشته باشد!

توجه: هروقت در جامعه مظاهر غربزدگی -مثل کشف حجاب و...- بروز می کند، آن قرائت متحجر موجّه جلوه می کند!
👈گفتمان اصیل انقلاب اسلامی، نقطه وسط و ثبات حرکت پاندولی جامعه است؛ هرچه حرکت به جانب تحجر منحرف شود، از آنسو به سمت غربزدگی برمی گردد و بالعکس!

✍️محسن قنبریان