بانوی آب

در ایه ۲۳۳ سوره بقره و آیه ۳۷ سوره قیامت و آیه ۴۵ سوره نجم تعیین جنسیت با مرد است؟ بچه هم به اسم مرد است؟ پس واقعا زن فقط نقش یک واسطه و حمل کننده را برعهده دارد؟ 

آیه ۲۳۳ سوره بقره 

«وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ ۖ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ۚ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ لَا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ ۚ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَٰلِکَ ۗ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا ۗ وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَکُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیر»؛
مادران بایستی دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند، البته آن کسی که خواهد فرزند را شیر تمام دهد؛ و به عهده صاحب فرزند است (یعنی پدر) که خوراک و لباس مادر را به حد متعارف بدهد، هیچ کس را تکلیف جز به اندازه طاقت نکنند، نه مادر باید در نگهبانی فرزند به زحمت و زیان افتد و نه پدر بیش از حدّ متعارف برای کودک متضرر شود. و اگر کودک را پدر نبود وارث باید در نگهداری او به حد متعارف قیام کند. و اگر پدر و مادر به رضایت و مصلحت دید یکدیگر بخواهند فرزند را از شیر بگیرند هر دو را رواست، و اگر خواهید که برای فرزندان دایه بگیرید آن هم روا باشد در صورتی که دایه را حقوقی به متعارف بدهید. و از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند به کردار شما بیناست.

ایه ۳۷ سوره قیامت

«أَلَمْ یَکُ نُطْفَةً مِنْ مَنِیٍّ یُمْنَىٰ»؛
آیا آدمی قطره آب نطفه نبود که (در رحم) ریزند؟

ایه ۴۵ سوره نجم

«وَأَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَیْنِ الذَّکَرَ وَالْأُنْثَىٰ»؛
اوست که خلق را (برای انس با هم) جفت نر و ماده آفریده است.

در هیچ کدام از آیات مذکور اشاره ای به انتساب فرزند فقط به پدر و تعیین جنسیت از سوی او نشده بلکه در همه موارد فرزند به هر دو پدر و مادر منسوب است چرا که منی مرد به تنهایی برای ایجاد نطفه کفایت نمی کند.
عبارت «لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ ۚ » در آیه ۲۳۳ سوره بقره اشاره به انتساب فرزند به پدر و مادر دارد تکوینا.
 در آیات ۳۷ سوره قیامت و ۴۵ سوره نجم تعیین جنسیت با واسطه و بی واسطه به خداوند متعال نسبت داده شده که در آیات دیگری از قرآن هم به آن اشاره شده مانند آیات ۴۹ و ۵۰  سوره شوری:

لِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ یَهَبُ لِمَنْ یَشَاءُ إِنَاثًا وَیَهَبُ لِمَنْ یَشَاءُ الذُّکُورَ ﴿۴۹﴾.

أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْرَانًا وَإِنَاثًا وَیَجْعَلُ مَنْ یَشَاءُ عَقِیمًا إِنَّهُ عَلِیمٌ قَدِیرٌ ﴿۵۰﴾

مالکیّت و فرمانروایی آسمان ها و زمین فقط در سیطره خداست، هر چه را بخواهد می آفریند، به هر کس بخواهد دختر عطا می کند و به هر کس بخواهد پسر می بخشد؛

یا پسران و دختران را با هم به آنان می دهد و هر که را بخواهد نازا می کند؛ یقیناً او دانا و تواناست.

*************************************************************************************************

خلقت فرزند از حیث تکوین مربوط به پدر و مادر با هم بوده و از حیث خلقت کسی نمی تواند ادعا کند که فرزند فقط به پدر تعلق دارد نه دیگری، آن چنانکه خداوند در قرآنمی فرماید"فَلْیَنظُرِ الْانسَانُ مِمَّ خُلِقَ*خُلِقَ مِن مَّاءٍ دَافِقٍ * یخَْرُجُ مِن بَینْ‏ِ الصُّلْبِ وَ الترَّائب. "(1) انسان باید بنگرد که از چه چیز آفریده شده است* از یک آب جهنده آفریده شده است،*آبى که از میان پشت و سینه ‏ها خارج مى‏شود"لذا در خارج فرزند به پدر و مادر با هم تعلق دارد.
اما اسلام در مقام قانونگذاری حدود و وظائفی را برای هر یک مطابق توان افراد مشخص کرده است مثلاً در اسلام، حق حضانت فرزند دختر بعد هفت سال و پسر بعد از دو سال به پدر واگذار شده است.(2) حال مسلم آن است که حضانت، نوعی مسؤلیت برای کسی است که عهده دار امور فرزند می شود و اسلام به دلائلی این مسؤلیت را از دوش زن برداشته و به مرد واگذار کرده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم.
1- به هر حال برای زن بعد از طلاق، موقعیت ازدواج دوم فراهم می شود؛ حال اگر مسؤلیت حضانت به عهده زن گذاشته می شد، کدام مرد حاضر بود با زنی ازدواج کند که مجبور باشد علاوه بر او، مخارج فرزندان مرد دیگر را نیز برعهده گیرد؟ این در حالی است که نوعاً، زنان به جهات مختلف این مسؤلیت را برعهده گرفته و راضی به ازدواج با مرد فرزنددرا می شوند. لذا اسلام به جهت زمینه سازی برای ازدواج مجدد زنان این مسؤلیت را از دوش آنها برداشته است
2-بر فرض مشکل بیان شده را به نوعی نپذیرفته و بتوان مردانی را پیدا کرد که مادر را با کودکش بپذیرند، اما باید توجه داشت آمدن فرزند در خانه مرد بیگانه و عملاً تحت سرپرستى او قرار گرفتن، نوعى سرشکستگى و احیاناً همراه با منّت و آزار است، در حالى که نزد پدر، در خانه خود و زیر سایه سرپرست خود است، چه آنجا نامادرى باشد، چه نباشد.
البته توجه داشته باشید در حضانت، مهم ترین مسئله رعایت مصالح فرزند است لذا حق حضانت فرزند برای پدر به عنوان حکم اولی است اما اگر در مواردی،پدر صلاحیت لازم برای تربیت و نگهداری فرزند نداشته باشد این امر به مادر واگذار می شود(3) و در همان مواردی که حضانت به پدر واگذار می شود، اسلام هیچگاه خلاء عاطفی مادر در دوری از فرزند را نادیده نگرفته و به مادر حق می دهد به دیدن فرزند برود
بنابراین گرچه این حکم پیامدهاى سوء عاطفى براى مادر دارد. ولی به هر حال برخی از آثار طلاق،از اموری است که گریزی از آن نبوده و زن و مرد با علم و آگاهی به طلاق روی می آورند اما نکته مهم آن است که بعد طلاق، احکام و قوانین باید طوری برنامه ریزی شود که در نهایت کمترین صدمه را برای طرفین داشته باشد که به نظر می آید واگذاری فرزند به پدر بخشی از این مشکلات را حل می کند.
در مورد حق ولایت پدر برای اجازه در ازدواج و...نیز باید توجه داشته باشید که اسلام به دو دلیل این حق را به مرد اختصاص داده است اول به خاطر وجود خصوصیاتى که در مرد است؛ مانند ترجیح قدرت تفکر او بر نیروى عاطفه و احساسات (به عکس زن که از نیروى سرشار عواطف بیشترى بهره ‏مند است)،حضور بیشتر در اجتماع و درک بهتر و واقع بینانه تر نسبت به امور اجتماعی و... لذا در برخی از زمانها، زندگی افراد حساسیت خاصی داشته که نیازمند تفکری عقلانی به دور از احساسات و عواطف است که در اینگونه موارد، پدر با مشورت مادر، تصمیم نهائی را اتخاذ می کند
و دلیل دوم آن است که مرد در برابر زن و فرزندان نسبت به تامین زندگى آبرومندانه همسر و فرزند، تعهد می دهد. حال اسلام در برابر چنین تعهدی به مرد حق مى‏دهد که وظیفه سرپرستى به عهده او باشد .(4) این یکی از خدمات بزرگ اسلام در مورد زنان است‌، که با برداشتن تکالیف دشوار، شرایط را برای انجام مسئولیت حساس و دقیق همسری به ویژه مسئولیت مادری‌، مهیا ساخته است.‌
به علاوه آنکه احکام اسلامی بر اساس مصالح و مفاسدی معین طراحی شده است که درک آن از دائره عقول عادی بشری خارج است لذا احکام اسلامی در مجموع مصالح طرفین را در نظر گرفته و برای زن احکامی را وضع نموده است آن چنانکه این دسته از احکام به ظاهر سخت برای مردان نیز در نظر گرفته شده است مثلاً با کدام تحلیل عقلی یقینی تمام نفقه زن چه در صورت استقلال مالی و در آمدی خاص از جانب زن و یا عدم آن، برعهده مرد واجب است.(5) و... بنابراین موارد بیان شده و امثال آن فقط به جهت جبران و جلوگیری از بخشی از مشکلات احتمالی است نه انحصار فرزند برای یکی از والدین؛
البته توجه داشته باشید در بسیاری از موارد احکام و قوانین، جنبه عرفی دارد نه دینی غیر قابل تغییر، آنچنانکه عرف فعلی، نام خانوادگی افراد، بر اساس نام خانوادگی پدر سنجیده می شود این نه بدان جهت است که فرزند متعلق به پدر است و در شرائط عادی به مادر اختصاص ندارد، بلکه ناشی از قوانین عرفی است که به دلائل مختلف این امر روی داده است و ممکن است عرفی دیگر در شرائطی خاص نام خانوادگی مادر را برای فرزند بپذیرد و یا در عرف فعلی نیز،نام خانوادگی مادر را برای خود انتخاب کند.
اما در مورد تنبیه فرزند توجه داشته باشید در قوانین اسلامی قول مشهور بر این است که مادر هم مانند پدر در تنبیه فرزند اجازه دارد و نیازی بر اجازه گرفتن از پدر نیست. البته پدر و مادر باید در استفاده از این ابزار برای تربیت فرزند جانب حق را نگاه دارند.(6)
پی نوشت ها:
1. طارق(86)آیات 5 تا 7 .
2. ذبیحیان امیری، محمد، قانون مدنی، چ مجمع علمی فرهنگی مجد،تهران 1374ه ش، ماده 1169، ص 228.
3. همان ماده 1170.
4. نساء (4) آیه 34.
5. ر.ک، امام خمینی(ره )، ترجمه تحریرالوسیله،چ دفتر انتشارات اسلامی،قم 1386 ه ش، ج 3، ص 559.
6. همان ماده 1179، ص 229.