بانوی آب

یکی از اعمال مستحبی [1] که در احادیث از آنها یاده شده و شوهر را محق دانسته، که از آن منع کند روزه مستحبی بانوان می باشد.

این مطلب در احادیث متعددی بیان شده است.

1 عن ابی جعفر(ع) قال: قال النبی(ص): لیس للمرأة ان تصوم تطوعا الا باذن زوجها؛ [2]

روا نیست، زن بدون اذن همسر روزه مستحبی بگیرد.

2 عن ابی عبداللّه (ع) قال: لا یصلح للمرأة ان تصوم تطوعا الا باذن زوجها؛ [3]

صلاح نیست زن بدون اجازه شوهر روزه مستحبی بگیرد.

3 عن علی بن الحسین(ع) فی حدیث قال: و اما صوم الاذن فان المرأة لا تصوم تطوعا الا باذن زوجها؛ [4]

روزه با اجازه، عبارت است از روزه مستحب زن با اجازه شوهر.

4 عن ابی عبداللّه (ع) قال: قال رسول اللّه (ص): من فقه الضیف ان لا یصوم تطوعا الا باذن صاحبه و من طاعة المرأة لزوجها ان لا تصوم تطوعا الا بإذنه و امره و من صلاح العبد و طاعته و نصیحة لمولاه ان لا یصوم تطوعا الا باذن مولاه و امره ...؛ [5]

از نشانه های فقه و دانایی میهمان است، که بدون اجازه میزبان روزه ندارد، از نشانه های اطاعت زن از شوهر آن است، که از شوهر برای روزه مستحبی اذن بگیرد. از نشانه های صلاح و اطاعت و خیرخواهی برده نسبت به مولا آن است که بدون اذن او روزه نگیرد.

5 عن الصادق عن ابائه(ع) فی وصیة النبی(ص) لعلی(ع) قال: یا علی! لا تصوم المرأة تطوعا الا باذن زوجها؛ [6]

زن بدون اذن شوهر روزه ندارد.

6 عن جابر بن یزید الجعفی قال سمعت اباجعفر محمد بن علی الباقر(ع) یقول: ... و لا یجوز لها ان تصوم تطوعا الا باذن زوجها. [7]

در میان این روایات، حدیث معتبر وجود دارد گرچه بیشتر آنها غیر معتبر است، بدین جهت از بررسی تفصیلی سند خودداری می شود.

بحث اصلی این است که، لسان این احادیث حرمت است یا کراهت، بدین معنا که زن نمی تواند روزه بدارد، مگر از شوهر اذن بگیرد و یا اینکه با نهی شوهر روزه باطل می شود. یا معیار منافات روزه با حق شوهر است، آن هم در صورتی که استیفای حق با روزه قابل جمع نباشد. هر یک از اینها در میان فقیهان قایل دارد.

این قول که زن مطلقا نمی تواند روزه بدارد، مگر با اذن شوهر بسیار ضعیف است و کمتر فقیهان بدان ملتزم هستند. فقیهانی مانند شیخ مفید، [8] شیخ طوسی، ابن ادریس، صاحب مدارک چنین نظری دارند. [9]

سید مرتضی، سلار، ابن حمزه، ابن زهره گفته اند: [10] روزه بدون اذن کراهت دارد و تفصیلی در کلامشان نیست.

شهید در لمعه میان نهی و عدم آن فرق گذاشته، در صورت اول معتقد است روزه باطل است و در صورت دوم روزه را مکروه می داند. [11]

صاحب جواهر [12] و مرحوم آیت اللّه خویی [13] تفاوتی میان نهی و عدم اذن نگذاشته و روزه را صحیح می دانند.

صاحب عروة الوثقی [14] و مرحوم آیت اللّه خویی [15] معتقدند اگر با حق شوهر منافات داشته باشد روزه جایز نیست.

امام خمینی [16] در همین فرض فتوا نداده و احتیاط کرده است یعنی با فرض منافات روزه با حق شوهر می گوید: احتیاط آن است که روزه نگیرد.

این اختلاف اقوال نشان از این دارد که نمی توان در مسأله، ادّعای اجماع کرد؛ همان گونه که فقیه بزرگ صاحب جواهر در آن تشکیک کرده گرچه وی ادعای اجماع را مظنون می داند. [17]

به نظر می رسد این روایات نمی تواند، دلالت بر بطلان روزه بدون اذن یا با نهی شوهر داشته باشد. زیرا:

اولاً، معارض دارد و آن صحیحه علی بن جعفر است:

علی بن جعفر فی کتابه عن اخیه قال: «سألته عن المرأة تصوم تطوعا بغیر اذن زوجها؟ قال: لا باس؛ [18]

پرسیدم زن می تواند روزه مستحبی بدارد؟ فرمود: مانعی نیست.»

چون این صحیحه، صریح در جواز است و آن روایات به فرض ظهور در حرمت و منع دارد لذا صحیحه مقدم شده و آنها حمل بر کراهت می شود که قاعده جمع در چنین مواردی چنین است.

و نمی توان قیدی اضافه کرد زیرا آنها به اطلاق منع می کردند و این صحیحه نسبت به همان اطلاق تصریح به جواز دارد.

ثانیا، قراینی در آن احادیث است که ظهور در منع تحریمی ندارد؛ مثلاً در حدیث چهار که با صحیحه هشام تعبیر شده، [19] اینکه از فقه میهمان آن است که روزه ندارد یا خیرخواهی بنده در این است که با اذن مولا اقدام به روزه کند. و یا تعبیرهایی که در پایان روایت آمده که اگر چنین نکنند، میهمان جاهل است، فرزند عاق شده است و ... همه اینها نشان از عدم رعایت آداب معاشرت دارد و حدیث در صدد مبالغه در رعایت این آداب و حفظ این حریمها است. این مطلب را صاحب جواهر [20] و آیت اللّه خویی [21] نیز بیان کرده اند.

ثالثا، اینکه در این احادیث به زن خطاب شده که چنین نکن و در هیچ مورد به مرد خطاب نشده که حق داری منع کنی، نشان دیگری از عدم ممنوعیت به معنای حرمت است.

بلکه اقتضای زندگی جمعی این است که برخی از کارها با هماهنگی باشد. در یک جمع خانوادگی اگر مادر روزه باشد نوعی ناهماهنگی در معاشرت است، همان طور که اگر میهمان یا میزبان چنین باشند.

بنابراین لسان این روایات مانند آن است که به شاگرد یا فرزند گفته می شود در برابر معلم بلند شو یا این گونه از او احترام کن. اینها به معلم حقی نمی دهد که اگر شاگرد تخلف کرد او را توبیخ کند یا به مجازات کشاند.

به زن گفته می شود اگر خواستی روزه مستحبی بگیری بهتر آن است که با شوهرت هماهنگ باشد ولی این بدان معنا نیست، که شوهر حق مسلم قانونی پیدا کرده و می تواند از این کار منع کند.

رابعا، ذکر این فراز در کنار بیان حکم میزبان و میهمان و فرزند، که در آنها با قطع، حرمت مراد نیست، قرینه خواهد بود که نسبت به زن نیز حکم چنین است. در پایان به نقل فرمایشی از صاحب جواهر و مرحوم آیت اللّه خویی می پردازیم:

صاحب جواهر فرموده است:

«ادعای اینکه مرد مالک منافع همسرش می باشد به گونه ای که می تواند او را از روزه گرفتن باز دارد قابل قبول نیست، به ویژه که مرد می تواند از زن استمتاع کند و روزه مانع آن نیست و به ویژه که عبادتهای شرعی برده مانند ذکر و تفکر مجاز است و با حق مولا منافی نیست. بلکه مولا حق ندارد که بنده را از این قبیل کارهای عبادی و مستحب باز دارد، زیرا دلیل این اعمال عبادی عام است و شامل بنده و حر می شود. و گرچه بین این ادله و دلیل وجوب اطاعت از مولا عموم من وجه است، اما نمی توان گفت ادله وجوب اطاعت بر آنها حاکم است.

به فرض این را در باب برده بپذیریم، اما در مورد زن قابل پذیرش نیست زیرا اطاعت از شوهر در این امور که منافی استمتاع نیست، وجوبی ندارد. بنابراین روزه زن صحیح است و لو شوهر او را نهی کند. مگر اینکه در مسأله ادعای اجماع شود. زیرا من در مسأله مخالفی ندیدم و مخالفان در فرض عدم اذن شوهر اختلاف داشتند اما در فرض نهی شوهر سخنی روشن از آنها نقل نشده است. بنابراین مظنه اجماع وجود دارد. به هر حال با نبود اجماع، درستی روزه زن با نهی شوهر، رأیی قوی است. به همان بیانی که گفته شد، به ویژه اگر مرد غایب باشد یا اینکه مرد نشوز داشته باشد یا مریض باشد که روزه با حق او منافات نداشته باشد.» [22]

آیت اللّه خویی فرموده است:

«خلاصه نظر اصح آن است که روزه های مستحبی میهمان و فرزند بدون اذن میزبان و پدر مکروه است. همین طور است زن و برده نسبت به شوهر و آقا. چه شوهر و آقا نهی کنند از روزه یا نه. زیرا صحیحه هشام مطلق است (تفاوتی بین نهی و عدم نهی در آن نیست) و آن را بر کراهت حمل کردیم زیرا ظهور آن قابل قبول نبود. به این مطلب شیخ صدوق در علل الشرایع تصریح کرده است. و خلاصه نظر شیخ صدوق آن است که مضمون این حدیث به قطع باطل است. زیرا کسی نگفته باید در مباحات، چه رسد به مستحبات از پدر، آقا و شوهر اذن گرفت. بدین صورت که اگر فرزند نماز شب خواند بدون اجازه از پدر معصیت کرده و فاسق شود. بلکه در جای خود گفته ایم با نهی پدر نیز این کار مجاز است. مگر آنکه مستلزم ایذاء والدین شود. بنابراین معیار در مورد فرزند و پدر ایذاء است و نسبت به شوهر و مولا، تنافی با حقوق آنها.» [23]

خلاصه، دلیلی قوی در دست نیست که روزه مستحبی زن را منوط به اذن شوهر کند. مگر آنکه با حق استمتاع مرد معارضه داشته باشد. به تعبیر دیگر روزه مستحبی زن صحیح است با فرض عدم اذن شوهر و حتی با نهی شوهر. مگر آنکه با حق استمتاع مرد منافی باشد، البته حق استمتاع نیز در مراحلی با روزه ناسازگار نیست. بخشی از آن ناسازگار است که باید دید آیا مرد می تواند آن را اعمال کند با فرض روزه استحبابی زن یا نه؟ 

منابع:
[1] . پایگاه حوزه مجله پیام زن شماره 114، سرپرستی و ریاست مرد درخانواده«قسمت پنجم».

[2] . وسائل الشیعه، ج7، ص393، ب8، ح1.

[3] . همان، ج2.

[4] . همان، ص395، ب10، ح1.

[5] . همان، ص369، ح2 و 3.

[6] . همان، ح4.

[7] . همان، ج14، ص163، ب123، ح1.

[8] . المفید، مقنعه، ص30.

[9] . النجفی، جواهر الکلام، ج17، ص132 131.

[10] . همان، ص131.

[11] . همان.

[12] . همان، ص132.

[13] . الخویی،ابوالقاسم، مستند العروة الوثقی، کتاب النکاح، (دوم: قم، لطفی، 1367 ش 1409 ق)، ج2، ص313.

[14] . الطباطبایی الیزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، دوم: قم، اسماعیلیان، 1412ق 1370ش، ج2، ص72.

[15] . الخویی، پیشین، ص313.

[16] . الطباطبایی الیزدی، پیشین.

[17] . النجفی، پیشین، ج17، ص132.

[18] . العاملی، پیشین، ج7، ب8، ص394، ح5، ج14، ص113، ب79، ح5.

[19] . الخویی، پیشین، ج2، ص311.

[20] . النجفی، پیشین، ج17، ص132 131.

[21] . الخویی، پیشین، ص12.

[22] . النجفی، پیشین، ج17، ص132 131.

[23] . الخویی، پیشین، ج2، ص313.

https://hawzah.net/fa/article/view/70918

لینک کوتاه: https://b2n.ir/697535