بانوی آب

در سخنرانی ها می شنویم: زن باید تابع همسرش باشد پس چرا حضرت اسیه «س» در قران تابع همسرش نبود اما الگوی مومنان معرفی شد یا حضرت زینب کبری «س» در واقعه عاشورا به عنوان الگویی نمونه در تار یخ درخشید. خیلی وقتها تبعیت زن از شوهر باعث از دست دادن دین انسان که متاسفانه در جامعه امروز از وضعیت دختران ما بعد از ازدواج به وضوح روشن است.

چرا برای بیعت با زنان در قران خداوند می فرماید انها را امتحان کنید اما برای مردان این را نمی فرماید؟

این موضوع به شأن نزول آیه ۱۰ سوره ممتحنه باز می گردد؛

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا جَاءَکُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ ۖ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِیمَانِهِنَّ ۖ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْکُفَّارِ ۖ لَا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَلَا هُمْ یَحِلُّونَ لَهُنَّ ۖ وَآتُوهُمْ مَا أَنْفَقُوا ۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ إِذَا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ ۚ وَلَا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنْفَقْتُمْ وَلْیَسْأَلُوا مَا أَنْفَقُوا ۚ ذَٰلِکُمْ حُکْمُ اللَّهِ ۖ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ ۚ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ »﴿١٠﴾
ای مؤمنان! هنگامی که زنان باایمان [با جدا شدن از همسرانشان] هجرت کنان [از دیار کفر] به سوی شما می آیند، آنان را [از جهت ایمان] بیازمایید، البته خدا خود به ایمان آنان داناتر است. پس اگر آنان را باایمان تشخیص دادید، آنان را به سوی کافران [که همسرانشان هستند] باز مگردانید، نه این زنان بر کافران حلال اند، و نه آن کافران بر این زنان حلال اند، و مهریه ای که همسران کافر به زنان مؤمن خود داده اند به آنان بپردازید، و بر شما گناهی نیست در صورتی که مهریه شان را به آنان بدهید، با آنان ازدواج کنید، و به عقد و پیوندهای زنان کافر [تان که به کفار پیوسته اند] پای بند نباشید [که آن عقد و پیوند باطل شده و وظیفه شما رها کردن آنان است] و آنچه را شما [برای همسران مرتد و فراری خود که به کافران پناهنده شده اند] هزینه کرده اید [از کافران] بخواهید، و آنان هم باید آنچه را هزینه کرده اند از شما درخواست کنند؛ این حکم خداست که میان شما حکم می کند، و خدا دانا و حکیم است.

در دنیا جایگاهی بسیار خوب و پردرخت و شاداب وجود داشت که به آن بهشت دنیا می‌گفتند. خداوند آدم ـ علیه السلام ـ را در همانجا آفرید و روح انسانی را در او دمید، و به فرشتگان فرمان داد تا او را سجده کنند.[1]
از آن جا که خداوند اراده کرده بود تا فرزندانی به آدم عطا کند، و نسل او را به وجود آورد، مشیت او چنین قرار گرفت که حضرت آدم همسری داشته باشد تا با او ازدواج نموده و از او دارای فرزند گردد.
خداوند حوّا را از زیادی گِل آدم ـ علیه السلام ـ آفرید، بنابراین حوّا بعد از آفرینش آدم ـ علیه السلام ـ آفریده شده است.[2]

در وصیّت نامه تاریخى امام(علیه السلام)، ایشان به مسائل مربوط به زنان مى پردازند و دستورات هشت گانه اى را در این زمینه به فرزندشان مى دهند.

نخست مى فرمایند: «از مشاوره با زنان (کم خرد) بپرهیز که رأى آنها ناقص و تصمیمشان سست است»; (وَإِیَّاکَ وَمُشَاوَرَةَ النِّسَاءِ فَإِنَّ رَأْیَهُنَّ إِلَى أَفْن(1) وَعَزْمَهُنَّ إِلَى وَهْن).

امام(علیه السلام) در اثناى این نصایح هفتگانه علتى بیان کردند که مى تواند به تمام سؤالاتى که امروز پیرامون این دستورات مطرح مى شود، پاسخ گوید، حضرت مى فرماید: زیرا زن همچون شاخه گل است نه قهرمان.

مى دانیم که مسائل احساسى و عاطفى بر زنان غلبه دارد و همین امر در مقام مشاوره با آنها اثر مى گذارد. بدیهى است هر حکم عامى استثنائاتى دارد و در این مورد نیز زنانى را مى توان یافت که در عزم و اراده و رأى، با مردان صاحب نظر برابرى مى کنند. 

در نهج البلاغه این گونه آمده است که زن عقربی است که نیشش شیرین است . ظاهرا مراد حضرت این است که در رفتار وگفتار زن ممکن است نیش وجود داشته باشد ولی چون از سر دشمنی نیست شیرین وقابل تحمل است .این یک احتمال است.
این‌ جمله‌ یکی‌ از ضرب‌ المثل های‌ عرب‌ در مورد زن‌ می‌باشد که‌ درباره‌ آن‌ توجیهات‌ و سخنان‌ زیادی‌ به‌ میان‌ آمده‌ است‌؛ از جمله‌ جمعی‌ از شارحان‌ نهج‌ البلاغه‌ این‌ کلمه‌ را به‌ معنای‌ نیش‌ دانسته‌اند اما برخی‌ مانند شیخ‌ محمد عبده‌ آن‌ را به‌ معنای‌ لباس‌ گرفته‌اند که‌ در این‌ صورت‌ منظور از آن‌ ازدواج‌ است‌.

ادعای بیشتر بودن میل جنسی زنان بر مردان هم از نظر پزشکی مورد تایید نیست و هم تجربه عمومی بشری در جوامع مختلف مخالف این ادعا است؛ اصولا نیاز جنسی در مردان کاملا متفاوت از نیاز جنسی در زنان است، به گونه ای که در اغلب مردان انگیزه اصلی در ازدواج و ارتباط با جنس مخالف خواسته یا نا خواسته، ارضای نیاز جنسی است، در حالی که در اغلب زنان این انگیزه عاطفی و روحی است. حتی بخش نیاز جنسی در آن ها هم ماهیتی دوگانه یعنی عاطفی جنسی دارد؛ یعنی در ماهیت و حقیقت این نیاز هم تفاوت آشکاری بین زنان و مردان وجود دارد.
باید پذیرفت که در شدت و قدرت این نیاز بین زنان و مردان تفاوت آشکاری وجود دارد، به گونه ای که حتی در جوامع غربی که بیش ترین تحریکات و بیداری های جنسی وجود دارد و عدم تمایلات جنسی عامل اجتماعی ندارد، تفاوت بین زنان و مردان در نیاز جنسی امری کاملا آشکار است تا حدی که در اکثر این کشورها میزان سرد مزاجی جنسی زنان تا حدود 35 درصد جمعیت زنان را تشکیل می دهد، در حالی که این امر در مردان شاید به 10 درصد هم نرسد. (1)

دادن مهر به زنان مسئله‌اى نیست که فقط اسلام آن‌را تأسیس کرده باشد، بلکه این مسئله پیشینه‌ای طولانی در تاریخ بشر دارد و در میان مردم و در سنن ازدواجشان متداول بوده است. سنت خود بشر بر این جارى بوده و هست که پول و یا مالى را که ارزش اقتصادی داشته باشد، مهریه زنان قرار دهند، و در حقیقت این پول را عوض عصمت او قرار دهند.[1]
در عصر جاهلیت با توجه به این‌که براى زنان ارزشى قائل نبودند، غالباً مهر را که حق مسلم زن بود در اختیار اولیاى آنها قرار می‌دادند، و آن‌را ملک مسلّم آنها می‌دانستند. گاهى نیز مهر یک زن را ازدواج زن دیگرى قرار می‌دادند. به این‌گونه که مثلاً برادرى، خواهر خود را به ازدواج دیگرى در می‌آورد که او هم در مقابل، خواهر خود را به ازدواج وى درآورد، و مهر این دو زن همین بود.

 رسالت، نبوت و امامت، یک مأموریت تبلیغی و مسؤولیت اجرایی است که معمولاً، اختلاط و معاشرت با مردم را می طلبد. درگیری با شرایط اجتماعی، جهاد و مبارزه با ظالمان، انس با پیروان و حضور دایمی در متن و بطن جامعه از لوازم رسالت، نبوت و امامت است.
 نظر خدای متعال بر این است که زن مستور و محجوب بماند، تا جامعه عفاف خود را بازیابد. آیةالله جوادی آملی ضمن بیانات مفصل به این سؤال پاسخ داده اند که خلاصه آن چنین است:
«کارهای اجرایی سنگین همچون نبوت که حضور در جنگ و صلح و ... را می طلبد، هم برای زن معمولاً مشکل است و هم با این سیاست کلی مستور و محجوب بودن ناسازگار، لذا این که پیامبران همه مردند، معنایش این نیست که زنان از کمال بی بهره اند، بلکه کمال در ولایت است که هر دو بهره مندند».[۱]
و نیز: « اگر چه پیغمبر کسی است که وحی بر او نازل می شود، اما این گونه نیست که هر کس وحی دریافت کرد، پیغمبر باشد، چون وحی گاهی انبایی است و گاهی تشریعی. چه این که نبوت گاهی انبایی است و گاه نبوت تشریعی. قرآن کریم مسأله نبوت تشریعی را که به صورت رسالت بیان می شود، چون یک کار اجرایی است و حشر با مردم را همراه دارد و رهبری جنگ و صلح و دریافت مسایل مالی و توزیع اموال و تنظیم کار جامعه را بر عهده دارد، این نوع نبوت را در اختیار مردها قرار داده و در سوره یوسف و سوره نحل می فرماید: «وَمَا أرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ إلاَّ رِجَالاً نُوحِی إلَیهِمْ فَسْئَلُوا أهْلَ الذِّکْرِ إن کُنْتُمْ لاَتَعْلَمُونَ»[۲]؛ یعنی رسالت یک کار اجرایی است و ما قبل از تو ای پیامبرع هیچ کس را جز مرد به عنوان رسول نفرستادیم و فقط به مردها وظیفه رسالت دادیم. پس رسالت، به معنای رهبری جامعه، بیان حلال و حرام، واجب و مستحب، مکروه و مباح و مانند آن، نبوت خاصی است که چون مقام اجرایی است به عهده مردها گذاشته شده است، ولی نبوت انبایی بدین مفهوم است که فردی از طریق وحی مطلع شود که در جهان چه می گذرد، آینده جهان چیست؟ و آینده خودش را ببیند و از آینده دیگران نیز با خبر شود، و این نوع از نبوت، به ولایت بر می گردد، نه به نبوت تشریعی و رسالت اجرایی. اگرچه این نوع از نبوت پشتوانه هرگونه نبوت و رسالت تشریعی است، اما اختصاص به مردان ندارد و زنان نیز می توانند به این مقام دست یابند».[۳]

[۱] . با استفاده از توصیه ها، پرسش ها و پاسخ ها، آیةالله جوادی آملی، ص 89 ، نهاد رهبری در دانشگاه.
[۲] . نّحل آیه 43.
[۳] . جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، ص 167.

چرا خداوند با وجود قادر بودن مطلق اول مرد را خلق کرد و سپس زن را؟ چرا همزمان زن و مرد با هم خلق نشدند؟ ایا اصل مرد است و زن فرع؟

بر خلاف بعضی از ادیان و مذاهب، اسلام در بحث خلقت زن و مرد، یکی را بر دیگری برتری نداده است. تا مثلا حوا از دنده آدم خلق شده باشد یا او از مایه ای پست تر به وجود آمده باشد. قرآن کریم با کمال صراحت در آیات متعددی می‏فرماید که زنان و مردان از یک جنس و یک سرشت آفریده شده اند، و هر دو از یک گوهرند و برای یکدیگر آفریده شده‏‌اند:
«هُنّ لباسٌ لکم و انتم لباس لهنّ؛ [بقره/۱۸۷] زنان زینت و پوشش شما هستند و شما نیز زینت و پوشش آنها هستید»

و تعبیراتی نظیر «ماء»، «طین»، «تراب»،«نطفه» و «علقه» و... برای انسان و بشر ذکر شده است که شامل مذکر و مونث می شود. پس در هیچ یک از مراحل پیدایش نسل انسانی، جنسیّت در میان نبوده است و تفاوتی میان آفرینش زن و مرد نیست.  و درباره خلقت حضرت آدم و حوا نیز همین مساله صادق است. و کسانی که خلاف این مطلب را گفته اند، بی دقتی نموده اند. تعبیری که بعضی را به اشتباه دچار کرده است، در آیه ذیل مطرح شده است:
«خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها؛[نساء/۱] همه شما را از یک انسان آفرید و همسر او را (نیز) از جنس او خلق کرد.»

 در تفاوت بین حقوق زن و مرد، آنچه گفته می‌شود، حکمت این تفاوت است نه دلیل؛ دلیل این تفاوت‌ها آیات و روایات است. یکی از این تفاوت‌های زن و مرد، تفاوت در دیه است. معمولا دیه زن نصف دیه مرد است البته اگر از ثلث بگذرد ولی تا به ثلث نرسیده برابر است. چنانکه ماده 301 قانون مجازات اسلامی نیز مقرر کرده است. این تفاوت، نه از ارزش زن می‌کاهد و نه ظالمانه است چون اوّلا:
 دیه در اسلام بر معیار ارزش معنوی انسان مقتول یا مجروح استوار نیست؛ بلکه دستور خاصی است که ناظر به کارکرد اقتصادی بدن انسان مجروح یا کشته شده است. از این رو بین عالم و جاهل و کوچک و بزرگ و پیر جوان فرقی نیست.
 بنابراین تفاوت دیه زن و مرد نه بر منزلت مرد می‌افزاید و نه از مقام زن می‌کاهد و اساسا هیچ تلازم عقلی یا نقلی بین دیه و کمال معنوی و ارزشی وجود ندارد. به عنوان مثال اگر فرضا یک فرد بی‌سواد و منحرف، پیامبری از پیامبران الاهی یا اولیای خداوند را بکشد، در برابر او قصاص می‌شود و یا به اندازه دیه دیگر افراد از او دیه ستانده می‌شود. مقام معنوی آن ولی خدا نقشی در میزان دیه او ندارد.